Tiyatro, bir sanat olarak tarihi boyunca gelişen teknolojilere uyum sağlamış ve onları benimsemiştir. Yunanlılar, günümüzün çağdaş kardeşi olan eccyclema'yı sahne otomasyonuna tanıtmışlardır. Drummond ışığı veya kalsiyum ışığı olarak da bilinen Limelight, 19. yüzyılda iç mekan sahne aydınlatması için kullanılan ilk araç olarak tiyatroculuğu değiştirmiştir. Teknolojik tiyatro araç setine son zamanlarda eklenen en önemli unsur medya/projeksiyon tasarımıdır. Gelişen teknolojiler tiyatroculuğu dönüştürüyor ve sanatçılardan izleyicilere ve sanat yöneticilerine kadar çeşitli paydaşları etkiliyor. Günümüzde Yapay Zeka (AI) tartışmaların odağında ve dünya genelindeki sektörlerde büyük bir değişime yol açıyor. Bilgi teknolojileri ve finans gibi bazı sektörler AI’a kucak açmış durumda. Sanat ve özellikle tiyatro gibi diğer sektörler ise yapay zekanın endüstriye nasıl uygulanacağını henüz tam olarak kavrayabilmiş değil. Tiyatro endüstrisinin AI konusundaki şüpheciliğine rağmen, birçok tiyatrocu AI’ın sunduğu olasılıklar alanını denemiş, teşvik etmiş ve araştırmıştır.
Yapay Zeka ile Tiyatro Deneyimlerinin Ortak Yaratımı
Annie Dorsen, eserlerinde yaratıcı ortak olarak yapay zekayı kullanan üretken bir tiyatro yönetmenidir. Dorsen'in sanatsal merakı, gösterinin yıldızının insanlar yerine algoritmik teknoloji veya yapay zeka olan tiyatro deneyimleri yaratıyor. Çalışmalarında, farklı makine ve/veya canlı performans seviyeleriyle benzersiz senaryolar üretmek için özel algoritmalar kullanıyor ve her gece yeni bir deneyim sunuyor. Annie'nin yenilikçi çalışmaları, yapay zekayı klasik tiyatro teknikleriyle birleştirerek dijital dünyanın toplum üzerindeki etkisini sorgulayan Algoritmik Tiyatro adlı yeni bir tiyatro türü yaratmıştır.
Annie Dorsen'e ek olarak, Charlotte'taki Kuzey Carolina Üniversitesi'nde Doktora Oyun Zekası adaylarından oluşan bir grup, yapay zekanın tiyatro ve sanal ortamlar için bir yönetmenlik aracı olarak nasıl kullanılabileceğini araştırdı. Araştırma araçları olan Yapay Zeka Yönetmeni (AID), psikolojinin uzamsal edat araştırma bulgularını, doğal dil işlemeyi, robotikten etkilenen çalışmaları, oyun metinlerini ve tiyatro kurallarını kullanarak karakterleri sanal bir tiyatroda uzamsal olarak konumlandırmayı amaçladı. AID aracını geliştirmek için ekip, Hamlet'i kaynak metin olarak kullanarak oyun metninde belirtilen engellemeyi yakaladı ve sonunda karakterleri uzamsal olarak konumlandırdı.
Metni kullanmanın amacı, araçlarının oyun metnindeki belirli ifadelere tepki verip vermeyeceğini ve oyuncunun hareketini tetikleyip tetiklemeyeceğini görmekti. Ne yazık ki, iambik beşli ölçü ve Shakespeare dili nedeniyle araçları bekledikleri gibi başarılı bir performans gösteremedi ve bu da onları alternatif bir çözüm üretmeye yöneltti. Araştırma raporunda, grubun bir sonraki deneylerinde AID aracını optimize etmek için kuvvet güdümlü grafik teknolojisini uygulamaya karar verdiği belirtiliyor.
Oyun Yazarlığı ve ChatGPT
Yönetmenin yanı sıra, oyun yazarlığı tiyatro yapımcılığının en temel bileşenlerinden biridir. Son zamanlarda, insanların metin yazmalarına yardımcı olmak için ChatGPT gibi araçlar popülerlik kazandı. Yapay zeka ve tiyatro konusunda yapılan tüm araştırmalar arasında, Google'da en çok ilgi gören sonuç, yapay zekanın oyun yazarlığı aracı olarak kullanılması oldu. Tiyatrocular, oyun yazarlarının oyun ve müzikal yazmak için kullandıkları benzersiz formülü bilirler. Oyun yazarlığı zanaatı özeldir, öğrenmesi zordur ve en önemlisi de iyi bir şekilde icra edilmesi zordur. 2020 yılında Prag Sahne Sanatları Akademisi'ndeki bir grup Çek akademisyen, ilk bilgisayar destekli tiyatro oyununu üretmeyi ve sahnelemeyi amaçlayan THEaiTRE projesini tanıttı. Algoritmalarının öğrenebileceği veri kaynakları, İngilizce ve Çekçe yazılmış, belirtilmemiş sayıda başlıksız oyundan oluşuyordu. Ekip, oyunların birçok farklı formatta olabileceğini bildiğinden, karakter adlarını, replikleri, sahne notlarını ve sahne ayarlarını işaretleyen metinlerden gelen verileri dönüştürmek ve normalleştirmek için standart bir format tasarladı. Yapay zeka aracılığıyla senaryolarını oluşturmak için ekip, oyunun kısa bir tanımıyla başlayan, daha sonra bunu daha detaylı perde ve sahne özetlerine genişleten ve son olarak da bireysel sahne diyaloglarını oluşturan hiyerarşik bir yaklaşım kullandı.
Bilim insanlarından oluşan ekip, bir dizi deney yoluyla dil modelinin (GPT-2) yeteneğini geliştirmeye odaklandı ve sonunda bir oyun yazabilecek hale geldi. 2020 raporu, çalışmaları hakkında daha fazla güncelleme sunmasa da, grubun yapay zeka tarafından yazılan oyununun prömiyerinin Ocak 2021'de, ekibin algoritmasının geliştirilmiş bir versiyonundan üretilen yapay zeka tarafından yazılmış başka bir oyunun prömiyerinin ise 2022'de yapılması planlanıyor.
Prag'dan çok uzak olmayan ve THEaiTRE'nin yapay zeka tarafından üretilen oyun galasından çok da uzak olmayan bir zamanda, Londra'daki Young Vic'teki bir grup tiyatrocu, "yapay zeka ile canlı olarak yazılan ve sahnelenen dünyanın ilk oyununu" yaratmak için bir araya geldi. Bu ifade doğru olmayabilir, çünkü Annie Dorsen'in on yıl önce bir tür yapay zeka oyunu tanıttığı iddia edilebilir. Tiyatro yapay zeka deneylerinden ortaya çıkan en aydınlatıcı sonuç, yapay zeka algoritmalarının yapım süreci boyunca sergilediği ırkçı eğilimlerdi. Önceki versiyondan (GPT-2) geliştirilmiş olan teknolojinin GPT-3 yinelemesinde bile, teknolojinin göz ardı edilemeyecek ciddi kusurları var. Young Vic yapımının yönetmeni Jennifer Tang, TIME'a yaptığı açıklamada, "Teknolojinin Orta Doğulu aktörlerden biri olan Waleed Akhtar'ı klişe rollerde, bir terörist, bir tecavüzcü veya sırt çantasında patlayıcılar olan bir adam olarak güvenilir bir şekilde oynatacağını" söyledi. Bu olay, özellikle Black Lives Matter hareketi sırasında tiyatro sektörünün yaşadığı ırksal hesaplaşmanın ardından büyük bir endişe yaratıyor. Eğer sektör, bir üretim sürecinde diğer insanların birbirlerine zarar vermesini zar zor engelleyebiliyorsa, sektör ve tiyatrocular, kendileri teknoloji yaratıcısı olmadıkları halde bir teknoloji/araç parçasının daha fazla zarara yol açmasını nasıl engelleyebilirler?
IndustryWired'dan bir makale, Prag'daki tiyatrocuların yapay zeka sanatsal yolculukları hakkında güncel bilgiler sunuyor. Makalede, akademisyen grubunun yapay zekalarını bir oyun yazmaya ikna etmeyi başardığı belirtiliyor. Ancak, henüz çözemedikleri mevcut zorluk, yapay zekalarının bir oyundaki karakterlerin kendi hedefleri ve motivasyonlarıyla yaşadığını anlamasını sağlamak. Yapay zekanın duygusal zekâyı taklit etmede yaşadığı tarihsel zorluk göz önüne alındığında, bu durum şaşırtıcı değil.
Müzikaller
Bir müzikal yazmak başlı başına bir canavardır, ancak yapay zeka iyi yazılmış bir müzikali icra etme zorluğuna hazır mı? Müzikal tiyatro yazma süreci herkesin harcı değildir. Müzikaller, müzikal tiyatronun hikaye yapısına uygun, oyunculuk sahneleri ve dans numaralarını birleştiren karmaşık bir müzik eşliğinde söylenen şiirsel sözler gerektiren oyunlardan daha karmaşıktır. BroadwayWorld'deki gazeteciler, yazılıma "tamamen yeni, orijinal bir Broadway müzikali yaratma" komutunu vererek OpenAI'nin ChatGPT'sini teste tabi tuttular. Yazılım, "Kod Kırıcılar" adlı bir müzikalin önerilen müzikal numaralarını da içeren tam bir taslak üretti. Ancak yazılım, aynı müzikalin 2011 yapımı bir filminin intihal edilmiş bir versiyonunu üretti. ChatGPT3 için genel bir komuttan müzikal üretmek zor bir iş değil ancak bu deneydeki asıl endişe, yazılımın çıktısının telif hakkı yasasına nasıl uyduğu (veya bu durumda ihlal edip etmediği). Yukarıdaki gibi durumlar tiyatro sektörünün yapay zekâyı uygulama konusundaki tereddütünü haklı çıkarıyor.
Doğaçlama
Yazılım, yapay zekayı oyun yazarlığı aracı olarak kullanmasının yanı sıra tiyatro doğaçlama dünyasında da yankı uyandırıyor. Improbotics gibi şirketler, gösterileri sırasında yapay zekâ sohbet robotları tarafından oluşturulan komutlara canlı olarak yanıt veriyor ve iş birliği yapıyor. Bir kaynağa göre, Improbotics'in kullandığı yapay zeka yazılımı 100 binden fazla film üzerinde eğitildi. Yazılımın ana odak noktası olduğu Annie Dorsen'in yapay zeka yaklaşımının aksine, Improbotics izleyicilere heyecan verici, öngörülemez ve yaratıcı tiyatro deneyimleri sunmak için yapay zekayla birlikte çalışıyor. Sohbet robotları, doğaçlama oyuncularıyla komutlar vererek etkileşime giriyor, ancak izleyiciler sohbet robotlarıyla kısa mesaj yoluyla etkileşim kurma fırsatına sahip oluyor. İnsanların yaptığı konuşmalardan alınan metinler daha sonra gösterinin ikinci yarısına entegre edilerek izleyici-oyuncu ilişkisini güçlendiriyor.
Sahne Tasarımı
Sahne tasarımı, seyircilerin izledikleri hikâyeye kendilerini kaptırabilmeleri için sahnede dünyalar inşa eden tiyatro yapımının ayrılmaz bir parçasıdır. Profesyonel tiyatro tasarımcısı David Forsee, yapay zekânın tasarımcılar için yaratıcı bir araç olarak sahip olduğu gücü aktarıyor. Tiyatro tasarımının büyük bir kısmı yinelemeden oluşur. Prodüksiyon süreçleri yoğunlaşabilir veya uzayabilir, bu da hızlı yineleme baskısı yaratabilir veya çok uzun yinelemeler sanatçıları yaratıcılık tıkanıklığıyla baş başa bırakabilir. DALL-E ve Midjourney gibi yapay zekâ web siteleri, tasarımcıların ilham alabilecekleri sonsuz olanaklar sunuyor. Foresee, HowlRound makalesinde bu yapay zekâ araçlarının ne kadar güçlü olabileceğine dair bir örnek sunuyor. Foresee, üzerinde çalıştığı bir senaryodan şu cümleyi aktarıyor: "Ay ışığının parıldadığı ve çiy damlalarının ormanlık çimenlerin üzerinde durduğu gizemli Peri Diyarı." DALL-E, Foresee'nin ilham alabileceği estetik olasılıkların yer aldığı dört kare üretiyor. Bu bağlamda tiyatro yapımında yapay zekâdan yararlanmak, yapay zekâyı tiyatro sektörüne uygulamanın en etkili yoludur.
Yönetim ve Biletleme
Sanat yönetimi açısından bakıldığında, Broadway'deki yapımcılar müşteriler için bilet satın alma deneyimini optimize etmek amacıyla yapay zekaya yöneliyor. Broadw.ai, bilet alıcısının deneyimini restoran, otopark ve diğer temel konulardan bir Broadway gösterisine katılmaya kadar iyileştirmek için konsiyerj görevi gören sanal bilet acenteleri sunuyor. Bu acentelere Broadway gösterilerinin web sitelerinden ulaşılabiliyor ve gelişmiş akıllı sohbet robotları olarak görev yapıyor. Yazılım, müşteriye hizmet vermenin yanı sıra, yapımcıların tüketici eğilimlerine göre kararlar almasına yardımcı olacak veriler de toplayacak.
Geleceğe Bakış
Belirtildiği gibi, yapay zekâ tiyatro endüstrisinde oyun yazarlığı, sahne tasarımı ve işletme yönetimi alanlarında kullanılmaktadır. Nasıl gelişeceği ve yaygınlaşıp yaygınlaşmayacağı ise henüz belli değil.
Tiyatro profesyonelleri, yaratıcı süreçlerden Broadway iş anlaşmalarına kadar yapay zekâ ile deneyler yapıyor. Yapay zekâ teknolojisi hızla gelişiyor ve tiyatro sektörünün bu yeni aracı benimseme veya reddetme kararı, daha fazla deney, etik inceleme ve alandaki tüm profesyonellerin eğitim motivasyonuna bağlı.
Bu makale; https://amt-lab.org/blog/2023/5/artificial-intelligence-amp-theatre-making-past-present-and-future adresinden, yazarın izniyle çevrilip yayınlanmıştır.
13 Haziran 2023 | Moses GARCIA
Çeviri: İrem YILDIZ
